حقایق آسیاب بادی نشتیفان؛ شاهکار مهندسی عصر صفویه - تور ارمنستان

آسیاب ها یا آس بادهای نشتیفان از جاذبه های زیبای روستای نشتیفان هستند. نشتیفان در جنوب شرقی خوا فقرار داردو از جاهای دیدنی استان خراسان رضوی محسوب می گردد. این شهر به خاطر وجود آسیاب های بادی قدیمی اش مشهور است. نام شهر از دو جزی نش به معنی نیش و تیفان به معنی توفان تشکیل شده است. وزش بادهای موسمی منطقه سیستان که همه ساله به مدت حدود 120 روز ادامه دارد، موقعیت خاصی را برای ابداع آسیاب های بادی منحصربه فرد در این شهر به وجود آورده است. مردم محلی آسیاب بادی را آس باد می نامند. پیشینه ساخت آسیاب های بادی در ایران به قبل از ورود اسلام می رسد؛ اما سابقه ساخت آسیاب های بادی نشتیفان به عصر حاکمیت صفویه برمی گردد. با این توضیح مختصر به سراغ حقایق آسیاب های بادی نشتیفان می رویم.

1. آسیاب های بادی همان طور که نام آن ها پیدا است، با حرکت باد کار می کنند و سابقه آن ها به ایران باستان می رسد.

2. قدیمی ترین و مهم ترین منبع مستند در زمینه سابقه آسیاب های بادی در ایران تاریخ ابن خلدون است. این منبع تاریخی سابقه آسیاب های بادی در ایران را به پیش از اسلام می رساند.

3. آسیاب های بادی نشتیفان در استان خراسان رضوی و شهرستان خواف، در دوره صفویه ساخته شده و از آن زمان برجای مانده اند.

4. آسیاب های بادی نشتیفان شاهکار مهندسی ایرانی را نشان می دهند.

5. ساختار آسیاب های بادی نشتیفان معماری خاصی دارد و به آسیاب های بادی دیگر که به صورت چرخشی کار می کنند، شباهت ندارند.

6. در شهر نشتیفان در حال حاضر بقایای 40 آسیاب بادی وجود دارد که منظره ای بی بدیل را خلق کرده اند.

7. مهم ترین آسیاب های بادی نشتیفان بازسازی و بازسازی شده و قابلیت استفاده را دارند.

8. برخی از آسیاب های بادهای نشتیفان در حال حاضر فعال هستند و برای آسیاب کردن از آن ها استفاده می گردد.

9. آسیاب های بادی این منطقه را آس باد نیز می گویند.

10. اصلی ترین منبع انرژی آسبادهای نشتیفان، باد 120 روزه سیستان است که نه فقط در همان 120 روز، بلکه در تمام مدت سال اثرات آن وجود دارد. ناگفته نماند که بادهای دیگری مانند باد نیشابور نیز محرک این آسیاب ها هستند.

11. وزش بادهای 120 روزه سیستان در دوره گرم سال از اردیبهشت تا پاییز است و منشا این بادها که به بادکوه معروف هستند، ارتفاعات پربرف کوه بابا در هندوکش هستند.

12. بنای آسبادها از ساده ترین مصالح موجود، یعنی از خشت، گل و چوب ساخته شده و ساختمان آن از دو طبقه اصلی تشکیل شده است.

13. طبقه همکف آسباد سالن اصلی آن است که محل قرار گرفتن سنگ بزرگ و مدر آسیاب است و کار اصلی آسیاب غلات در آنجا انجام می گردد. این طبقه را برخلاف جهت حرکت باد ساخته اند تا هنگام وزش باد، مسئله ای برای ادامه فعالیت نداشته باشد. از این طبقه به عنوان انبار غلات استفاده می گردد.

14. پره های آسیاب از چوب ساخته شده اند، در قسمت فوقانی قرار دارند و سبک هستند تا به راحتی حرکت کرده و بتواند سنگ بزرگ طبقه زیرین را به حرکت درآورد.

15. در آسباد خوانشرف نهبندان برای پره ها از شاخه های نخل استفاده شده است. نکته جالب در معماری آسباد، قرار گرفتن درب ورودی آسباد، پشت به باد است.

16. آسیاب های بادی نشتیفان برخلاف آسیاب های بادی که معمول است، پره های دایره ای ندارند و چرخش آن ها به صورت دایره ای حول مرکز خود نیست.

17. آسیاب های بادی نشتیفان به شکل ایستاده ابداع و ساخته شده و پره های آن به صورت عمودی حول محوری استوانه ای شکل و چوبی با ساختاری ساده به طبقه زیرین و روی سنگ های آسیاب متصل می گردد.

18. در حفره ای که زیر سنگ ها وجود دارد، دستگاهی است خیلی قدیمی و ابتدایی که بر اساس کار اهرم می تواند به جای ترمز، سنگ ها را به هنگام لزوم از حرکت بازدارد.

19. در آسبادها ابزاری به نام تخت وحشت وجود دارد که از پایین و از داخل آسیاب حرکت سنگ ها را کند می کند، پس از آن بلافاصله چرخ و پر را در بالا با اهرم دیگری به نام نی باد کاملا مهار کرده و کار تعطیل می گردد.

20. محور و چرخ پر در حفره ای به نام کلوسی با خرپل ارتباط می یابد و میله ای خراطی شده با نام قلندرک حرکت محور را در داخل کلوسی تسهیل می کند.

21. بی نظمی باد، خللی در کار آسیاب به وجود نمی آورد و کار به آرامی پیش می رود.

22. در آسبادهای نشتیفان یک جوال گندم 30 تا 40 منی (کیسه گندم 150کیلویی) در پرخو (مخزن گندم) ریخته می گردد و تا آرد شدن گندم نیازی نیست آسیابان، آسیاب بادی را کنترل کند. اگر باد بوزد آسیاب کارش را انجام می دهد.

23. کار آسبادهای نشتیفان را تنها نبودن و نوزیدن باد می تواند مختل کند. برعکس آن، هرچه باد بیشتر و تندتر بوزد حرکت آسبادها نیز سریع تر انجام می گردد.

24. جالب است بدانید که سیستم طراحی آسبادها در عین سادگی، کارایی فوق العاده ای داشته و نیروهای طبیعی را بدون صرف هزینه به کار می گرفته است. این آسبادهای طبیعی هیچ گونه آلودگی برای طبیعت ایجاد نمی کرده و هیچ آسیبی به چرخه طبیعت وارد نمی کردند.

25. وجود آسبادها نقش اساسی در زندگی و معیشت مردم نشتیفان برجای گذاشته است.

26. در روزگارانی که هیچ نیروی خاصی برای رفع نیازهای بشر وجود نداشت، مهار باد و استفاده از آن جهت آرد نمودن گندم سبب افزایش کارایی نشتیفان و اقتصاد آن شده بود.

27. در نشتیفان در فصول کم باد از رودخانه های جنوب نشتیفان که در این زمان از جریان آب برخوردار بودند، جهت به کارگیری آسیاب های آبی استفاده می شد. بقایای آسیاب های آبی در نشتیفان قابل رویت است.

28. امروزه آسیاب های نشتیفان بازسازی شده و از آن ها استفاده می گردد، این آسیاب ها امروزه در حال فعالیت هستند.

29. متاسفانه تا به امروز تلاش جدی برای معرفی آسبادهای نشتیفان صورت نگرفته است. در حال حاضر مسئولان میراث فرهنگی تلاش می کنند تا از طریق رسانه های موجود، این آسیاب ها را به جهانیان بشناسانند.

30. استفاده از ظرفیت آسبادهای موجود در نشتیفان و دیگر آثار تاریخی، برای توسعه گردشگری در این منطقه، می تواند موجب رونق اقتصادی در منطقه گردد.

31. در حال حاضر آسبادهای نشتیفان به عنوان یک اثر تاریخی شگرف در حال فعالیت است و به عنوان یکی از جاذبه های توریستی قابل بازدید است.

عکس کاور از وحید مالمیر