از بوهمین راپسودی تا اسپنسر؛ چه چیز درام بیوگرافیک خوب را از بد جدا می نماید؟ - تور ارمنستان

به علاوه، این گونه فیلم ها معمولا راهی عالی برای کسب جوایز بزرگ در آموزشگاه ها به شمار می آیند، درست همان طور که بعضی فیلم های بیوگرافی نظیر یک فکر زیبا از ران هاوارد و سخنرانی پادشاه اثر تام هوپر، برنده جایزه برترین فیلم شده اند. اما چنین فیلم هایی مستعد این هستند که به اثر مقلدانه ای از کارهای دیگر تبدیل شوند که در این صورت جزو موارد کلیشه ای قلمداد خواهند شد و ارزش خود را از دست خواهند داد. با توجه به اینکه فیلم های بیوگرافی به راحتی می توانند به عنوان یکسری کپی های بی ارزش در نظر گرفته شوند، این سوال مطرح می گردد که برای فراوری یک پروژه باکیفیت در این ژانر باید به چه مواردی توجه نمود؟

یکی از مواردی که باید در خصوص فیلم های بیوگرافی ضعیف به خاطر بسپارید این است که بسیاری از این گونه فیلم ها در به تصویر کشیدن محدوده بسیار گسترده زندگی فرد، به درستی عمل نمی نماید. بلکه به جای آن در نهایت رویکردی را در پیش می گیرند که در آن چهره مشهور موردنظر از گهواره تا گور زندگی مملو از شهرتی داشته است. از نظر مفهومی، این تاکتیک، راهی برای حصول اطمینان از این امر است که مخاطبان می توانند تمامی لحظات برجسته یک فرد معروف را درک کنند و اطمینان حاصل کنند که فیلم بیوگرافی موردنظر تا حد ممکن جامع است. بااین حال، بسیاری از فیلم های بیوگرافی در ارائه چنین مفهومی به مخاطب زیاده روی می کنند و اجازه نفس کشیدن به او نمی دهند. این گونه فیلم ها بیشتر لیستی از ویژگی ها را برای ارائه بیوگرافی یک فرد به مخاطب به تصویر می کشند.

این موضوع معمولا با موضوع دیگری همراه است و آن این است که زندگی نامه ها معمولا سوژه های اصلی خود را به واسطه بزرگ ترین دستاوردهایشان تعریف می کنند. این فیلم ها مدام به این موضوع فکر می کنند که همیشه از نمادی ترین و مهم ترین دستاوردهای فرد مذبور به عنوان مبنایی استفاده کنند که مخاطب هرگز آن را فراموش نکند. به عنوان مثال، فیلم تاریک ترین لحظات، لحظه ای را به تصویر می کشد که در آن وینستون چرچیل با بازی گری اولدمن به نام تجاری یک پنکه در حال چرخش خیره می گردد و ناگهان نام عملیات نجات نظامی معروف به عملیات دینامو به فکرش خطور می نماید. بعضی از این لحظات دوست داشتنی ممکن است در زندگی واقعی اتفاق افتاده باشند یا حتی اتفاق نیفتاده باشند، اما صرف نظر از اینکه این سکانس ها واقعی باشند یا نه بخش های اصلی زندگی یک فرد را به یک درام بی نظیر تبدیل می کنند که شایسته جایزه اسکار است و هزاران طرفدار را نیز به سمت خود جلب می نماید.

این دو موضوع همان مسائل و معضلاتی هستند که سبب فراوری بدترین فیلم های بیوگرافی می شوند: در واقع آن ها به افرادی که در حال تعریف زندگینامه شان هستند توجهی نشان نمی دهند. فیلم هایی مانند بوهمین راپسودی یا نظریه همه چیز فقط به میراث و دستاوردهای شخصیت های تاریخی توجه نشان می دهند، اما به آنچه در زندگی خصوصی این افراد اتفاق افتاده یا دیدگاه ها و نقطه نظراتشان هیچ توجهی ندارند. توجه صرف به کشفیات و یافته های افراد برجسته سبب می گردد که فیلم، فرصت بازگویی رویدادهای خصوصی ای را که در زندگی این افراد معروف روی داده و تماشاگران سینما نیز از قبل از آن ها خبردارند نداشته باشد. علاوه براین بیشتر این فیلم ها سعی می کنند زندگی افرادی را پوشش دهند که هنجارهای اجتماعی را زیر پا گذاشته اند و به نوعی قسمت هایی را که مدنظرشان نیست حذف کنند. اما سوال این است که آیا کسانی که دنیای کنونی ما را به واسطه دستاوردهایشان تغییر داده اند شایسته فیلم های پرمحتوایی که تمام ابعاد زندگی شان را مورد آنالیز قرار دهد نیستند؟

این نوع سانسور نامتعارف، عوارض جانبی زیادی را به همراه دارد. این فیلم ها برای اینکه افرادی مانند فردی مرکوری را در قالب مجذوب کننده یک فیلم بیوگرافی سنتی جای دهند، بخش های تحریک آمیز یا چالش برانگیز این کاراکتر را حذف می کنند. به عنوان مثال، بوهمین راپسودی به گونه ای ساخته و پرداخته شده که به خوبی در میان سایر فیلم های بیوگرافی، در رتبه بالایی قرار می گیرد و این امر تضمین می نماید که این فیلم برای طیف گسترده ای از مخاطبان مجذوب کننده خواهد بود. اگر چه با استفاده از چنین تاکتیک مبتنی بر بازاریابی، پیچیدگی های شخصیت واقعی مرکوری از بین رفته و رفتارها و ویژگی های شخصیتی اش کنترل شده اند و شاید از منظری بتوان گفت که او دیگر مرکوری واقعی نیست.

این نوازنده تسلیم ناپذیر و جسور که با نام فردی مرکوری شناخته می شد، بر روی صفحه نمایش تلویزیون به فردی تبدیل شده که دیگر خودش نیست اما مخاطب پسندتر شده است. فیلم نامه بوهمین راپسودی با پایبندی به هنجارهای فیلم های بیوگرافی رایج، ویژگی های اصلی کاراکتر مرکوری را دور ریخته و او را به شخصیتی نمادین تبدیل کرده که موفقیت یک فیلم بیوگرافی را تضمین می نماید!

اگرچه بسیاری از فیلم های بیوگرافی باعث شده اند که این ژانر، آوازه بدی پیدا کند، اما وقتی صحبت از این نوع سینما به میان می آید، همه فیلم های ساخته شده کارهای تقلیدی و خسته کننده نیستند. بسیاری از فیلم های بیوگرافی، راه های مناسبی را در پیش می گیرند و تنها به یک بازه زمانی خاص از زندگی یک فرد معروف می پردازند. بنابراین این گونه فیلم ها به جای اینکه مملو از رویدادهای تاریخی شوند، به شما یاری می کنند که بخش کوتاهی از زندگی یک فرد مشهور را مشاهده نمایید. پروژه هایی مانند لینکلن یا سلما از همین تاکتیک استفاده کرده اند. چنین فیلم هایی زمان کافی را در اختیار مخاطب قرار می دهند تا باشخصیت تاریخی مورد نظر آشنا گردد نه اینکه بیننده همیشه منتظر باشد تا رویدادهای تاریخی اتفاق افتاده در زندگی فرد پشت سر هم قطار شوند و او را گیج کنند.

برای ارائه مثالی، کافی است به فیلم اسپنسر نگاه کنید. این فیلم با بازی کریستین استوارت که به روایت داستان زندگی پرنسس دایانا می پردازد، می توانست بر روی کاغذ از قالب سنتی بیوگرافی پیروی کند. اما استیون نایت، فیلم نامه نویس این فیلم، به روایت داستانی می پردازد که در یک آخر هفته کریسمس اتفاق می افتد و در آن دایانا در کوشش است تا از شر انتظارات و نظارت مداوم خانواده سلطنتی نجات پیدا کند. کارگردان، پابلو لارن، کشمکش های روانی دایانا را به زیبایی هر چه تمام تر منعکس می نماید و سبب می گردد فیلم به خوبی داستان خود را به بیننده منتقل نماید.

دور شدن از هنجارهای استاندارد بیوگرافی به اسپنسر اجازه داد تا به زیبایی، هویت دایانا را دنبال کند و کاراکتر او را به گونه ای جلوه دهد که هرگز راضی نبود خودش را با هنجارهای اجتماعی انطباق دهد. این پروژه به وضوح نشان می دهد که چرا بهتر است به جای تمرکز بر کل زندگی یک فرد و گنجاندن تمام اتفاقاتی که در طول حیاتش اتفاق افتاده بر قسمت کوچکی از زندگی او تمرکز نماییم و به اتفاقات همان دوره بپردازیم. تمرکز بر روی یکی از آخر هفته های زندگی دایانا، سبب شده که داستان فیلم برای مخاطب ملموس تر باشد. اگر اسپنسر تمامی سال های زندگی دایانا را در قالب یک فیلم ارائه می کرد، داستان فیلم آن چنان شلوغ و آشفته به نظر می رسید که مخاطب نمی توانست با آن ارتباط برقرار کند.

در عین حال، فیلم های مجذوب کننده تری که در سبک بیوگرافی ساخته شده اند از قوانین وضع شده بصری اجتناب کرده و از تاکتیک های سینمایی برای راه یافتن به دنیا بینی سوژه موردنظر و مشاهده دنیا از دیدگاه او استفاده می کنند. به عنوان مثال فیلم اد وود تیم برتون که محصول 1995 است با استفاده از رنگ بندی تک رنگ و پیشگفتاری به سبک روایتی توانسته این اصول را به خوبی رعایت کند. برتون به جای اینکه زندگی اد وود را با استانداردهای بصری فیلم های بیوگرافی وقف دهد، فیلمش را به گونه ای ساخته وپرداخته می نماید که در آن ژانر بیوگرافی، خودش را با الگوهای بصری منحصربه فرد این کارگردان وقف داده است.

فیلم من آنجا نیستم محصول سال 2007 به کارگردانی تاد هاینز از چنان سبک غیرمتعارفی بهره می برد که نمی توان آن را کاملا یک فیلم بیوگرافی دانست، اما همین فیلم به خوبی نشان می دهد که چگونه جنبه های بصری سینما می توانند ویژگی های متمایز یک انسان واقعی را به مخاطب نشان دهند. در این فیلم از هفت کاراکتر تخیلی مختلف برای نشان دادن هویت های مختلف باب دیلن استفاده می گردد. در حقیقت هاینز و ادوارد لاچمن به ویژگی ها و تاکتیک های مختلف سینمایی متوسل شدند تا اطمینان حاصل کنند که من آنجا نیستم شبیه هیچ کدام از فیلم های بیوگرافی که تا به امروز مشاهده کرده اید نیست. این فیلم که در بین سکانس های رنگی و تصاویر سیاه وسفید در گردش است، با استفاده از مجموعه ای از لنزها و دوربین های مختلف، صحنه های متفاوتی را به تماشاگر نشان می دهد. موسیقی دیلن همیشه غیرقابل پیش بینی بود و من آنجا نیستم نیز همچون یک قصیده سینمایی جسورانه است که به داستان زندگی این نوازنده می پردازد.

وقتی به فرایند کار پروژه هایی مانند اسپنسر، اد وود، یا من آنجا نیستم که توانسته اند سنت های فیلم های بیوگرافی را در هم بشکنند و اثری فوق العاده به یاد ماندنی خلق کنند می نگریم، می بینیم جای تعجبی ندارد که چرا بسیاری از فیلم های بیوگرافی به همان سنت های قدیمی و آشنا بسنده می کنند و چرا افراد فوق العاده منحصربه فرد که تاریخ ما را دگرگون کرده اند در قالب روایت های بصری آزمایش شده تقلیل داده می شوند. شاید به زودی هالیوود فراوری فیلم های بیوگرافی را که از همان فرمول قدیمی پیروی کنند کنار بگذارد و در این صورت شاهد فراوری فیلم هایی در این ژانر خواهیم بود که از محتوای مجذوب کنندهی بهره می برند. بنابراین، در کل می توان گفت که فیلم های بیوگرافی فقط نباید از آنچه بر روی کاغذ، خوب جلوه می نماید اطاعت کنند.

منبع: collider