معرفی ساز دودوک - تور ارمنستان

خبرنگاران | سرویس فرهنگ و هنر - ساز های بادی یا هواصدا ها یا آیروفون ها بسته به نوع زبانه آن ها، تعداد لوله های صوتی شان و ... دارای انواع مختلفی هستند. یکی از این سازهای هواصدا ساز دودوک است که در ادامه با این ساز و ویژگی های آن آشنا می شویم.

معرفی ساز دودوک

دودوک جزو ساز های هواصدا (یا آیروفون یا ساز های بادی) است. دودوک را یک هواصدای مقید زبانه دار با زبانه دو لایه معرفی می کنند که دارای لوله صوتی منفرد است. دودوک و بالابان دو ساز خیلی مشابه هستند. بالابان ساز مربوط به آذربایجان شرقی است که به همین ساز در کردستان نرمه نای می گویند. ولی دودوک ساز معروف و مختص ارامنه است.

برخی هر دو ساز بالابان و دودوک را یکی دانسته، ولی با کمی دقت در نوای ساز دودوک و بالابان به راحتی می توان متوجه تفاوت نوا و صدای آن ها شویم.

تاریخچه ساز دودوک

دودوک یکی از ساز های اصیل ارامنه است. دودوک را نی سنتی ارامنه نیز معرفی می کنند. موزیسین های ارامنه قدمت این ساز را با توجه به شواهد تاریخی مربوط به 1200 سال قبل از میلاد دانسته و می گویند این ساز مربوط به دوران پادشاهی تیگران بزرگ در سرزمین کوهستانی ارمنستان است. در سال 2005 میلادی ساز دودوک به عنوان شاهکار میراث معنوی و شفاهی بشریت معرفی گشت.

در سال 1962 باستان شناسان دودوکی یافتند که از قلم پای لک لک ساخته شده و به هزاره اول پیش از میلاد تعلق داشت.

نحوه ساخت ساز دودوک

ارامنه برای ساخت دودوک از شاخه و چوب کهنه شده ساقه درخت زردآلو استفاده می کنند. برای ساخت آن از درخت پنجاه تا شصت ساله استفاده می شود. برای ساخت بخش دهانی دودوک نیز از یقک که در ساحل رود ارس می روید استفاده می کنند.

نحوه نواختن ساز دودوک

نحوه فوت کردن و صدا در آوردن دودوک کمی سخت است و نوازنده برای صدا دریافت از دودک لازم است که با نهایت توان خود در آن بدمد (یا فوت کند). بر سر ساز دودوک یک قمیش متصل می شود که قمیش های مختلفی را می توان روی دودوک نصب کرد که هر کدام صدای متفاوتی را تولید می کنند. به همین دلیل است که نوازندگان نسبتا حرفه ای همیشه مجموعه ای از قمیش ها را همراه خود دارند که بتوانند بسته به حس و حال خود از قمیش های مختلف برای تولید صدا های مختلف استفاده کنند. ساز دودوک یکی از ساز های نسبتا سخت برای یادگیری است.

تنظیم صدای دودک

صدای دودوک را با توجه به فرهنگ منطقه تنظیم می کنند، زیرا در مناطق با فرهنگ های متفاوت دودوک با سایز های متفاوتی ساخته می شود که به دنبال آن باعث تفاوت در صدای دودوک می شود. ابعاد مرسوم آن 28 سانتی متر (کوچک)، 33 سانتی متر (متوسط)، 40 سانتی متر (بزرگ) است.

دودوک دارای یک اکتاو، دو گام و دو نت است. ولی تکنیک استفاده از انگشتان نوازنده، توانایی نزدیک شدن به نت های اضافی حدود هفت یا دوازده نت را به نوازنده می دهد.

معروف ترین نوازنده دودوک

همان طور که گفتیم دودوک یک ساز مختص ارامنه است. جیوان گاسپاریان که در در سولاک ارمنستان زندگی می کند یکی از معروف ترین و بهترین نوازندگان دودوک و آهنگسازان ارمنی است. او از شش سالگی آغاز به نواختن و یادگیری دودوک کرده و در 21 سالگی اولین اجرا و تکنوازی اش را در ارکستر سمفونیک تاتول آلتونیان داشته است.

گاسپاریان در باره اولین آشنایی خود با دودوک می گوید:

تنها شش سال داشتم که مادرم فوت کرد. پدرم نیز به جنگ رفته بود و من در یتیم خانه دوران کودکی سختی را می گذراندم. در آن دوره جا هایی بود مثل سینما که فیلم نمایش می دادند. از آنجا که فیلم ها صامت بودند سه نفر نوازنده زیر پرده می نشستند و با نواختن دودوک نمایش فیلم را همراهی می کردند. اولین بار که صدای دودوک را شنیدم خیلی خوشم آمد. در میان آن سه نوازنده، استادی هم بود به نام مارکار مارکاریان؛ خود را به او رساندم و از او خواهش کردم که یک دودوک هم به من بدهد؛ خیلی خشن جواب داد که می خواهی چکار؟ برو درست را بخوان مگر پدر و مادر نداری؟

روزی ظروف کهنه خانه را فروختم و پیش او رفتم و پول ناچیزم را به او دادم. او با دیدن پول ها و دست کوچک عرق کرده من آن را پس زد و دودوک ساده ای را از جیبش درآورده و به من داد و گفت: برو بزن؛ تو شاید برای خود آدم شوی. از خوشحالی در پوست نمی گنجیدم؛ در تمام طول زمستان یک لحظه دودوک را از لبانم دور نکردم و نواختن نخستین آهنگ را که دِلِ یامان نام داشت فرا گرفتم. بهار بعد، بار دیگر نزد استاد مارکاریان رفتم و از او خواهش کردم که به نواختن من گوش دهد. گوش کرد و اشک از چشمانش سرازیر شد. استاد دودوک بهتری به من داد و گفت: برو بزن؛ تو نوازنده زبردستی خواهی شد. این حرف استاد مشوق من شد و باعث شد که تا هفده سالگی در نواختن دودوک مهارت پیدا کنم و به آن مسلط شوم.

جیوان گاسپاریان 52 سال داشت که وارد دانشگاه شد و بعد از فارغ التحصیل شدن آغاز کرد به آموزش دادن موسیقی. تا کنون بیشتر از هفتاد نوازنده حرفه ای دودوک از دانشگاه موسیقی ارمنستان زیر نظر او تعلیم دیده و فارغ التحصیل شد اند.

خوب است که بدانید جیوان گاسپاریان در روز آغاز سی و دومین دوره جشنواره بین المللی فجر در مرکز همایش های برج میلاد تهران حضور پیدا کرد و هنر خود را به نمایش گذاشت. شما نیز می توانید در قطعه زیر نوای دلنشین دودوک نوازی جیوان گاسپاریان را بشنوید:

کد مولتی مدیا

دانلود

فیلم اصلی