آشنایی با تاریخچه گذرنامه از گذشته تا امروز - تور ارمنستان

در ماه نیسان (یک ماه در تقویم عبری، مطابق با اریبهشت ماه فارسی) در بیستمین سال پادشاهی اردشیر، پادشاه ایران باستان در سال 450 پیش از میلاد، پیامبری ظهور کرد که مباشر و ساقی دربار پادشاه بود.

او از شاه امان نامه هایی گرفت که از فرمانداران هر منطقه در آن سوی فرات می خواست تا به نحمیا اجازه دهند در امنیت کامل به سوی اورشلیم برود. هدف این پیامبر نوظهور برای سفر، بازسازی دیوارهای اورشلیم بود.

این همه ماجرا در خصوص منشأ پاسپورت یا گذرنامه نیست و داستان های متناقض زیادی دراین باره وجود دارد. بریتانیا و فرانسه هر یک مدعی اختراع پاسپورت هستند. هرچند بی هیچ ابهامی می توان گفت که افتخار ابداع واژه پاسپورت به فرانسوی ها تعلق دارد.

پاسپورت فرانسوی متعلق به 1939

این مقاله نگاهی به تاریخچه پاسپورت از آغاز تا امروز انداخته و به موضوعات پیش رو می پردازد:

• سندی به نام امان نامه
• ظهور واژه پاسپورت
• مرسوم شدن واژه پاسپورت از سال 1540 به بعد
• اواسط قرن نوزدهم: پاسپورت های بی مصرف
• جنگ جهانی اول: بازگشت پاسپورت و اولین مدرک شناسایی عکس دار
• رواج پاسپورت ها
• پاسپورت های امروزی
• پاسپورت های آینده

سندی به نام امان نامه

در بریتانیا، اولین مرجع قابل اتکا به سندی به نام امان نامه اشاره دارد که در دوران پادشاهی هنری پنجم و در قالب قانونی از سوی مجلس در سال 1414 به متقاضیان اهدا می شد.

در آن موقع، اسناد این چنینی از سوی شاه برای هرکسی، چه انگلیسی و چه غیر انگلیسی، صادر می شد. حتی گاهی اوقات ملیت های خارجی معاف از پرداخت عوارض بودند، درحالی که انگلیسی ها می بایست برای این کار پولی به شاه می دادند. لازم به گفتن نیست که مقام سلطنت نیازی به گذرنامه نداشت و امروزه نیز ملکه بریتانیا همچنان گذرنامه ندارد.

ظهور واژه پاسپورت

ظهور واژه پاسپورت برای اولین بار در زبان انگلیسی، به اوایل قرن شانزدهم بازمی گردد و از فرانسوی میانه (Middle French) می آید. پاسپورت در زبان فرانسه در قرن چهارده تا هفده میلادی به معنای جوازی برای عبور از بندر بود. قدمت این واژه فرانسوی به سال 1420 و زمان پادشاهی لویی چهاردهم بازمی گردد.

از این واژه اولین بار در شهر لیون و به عنوان مجوز صادرشده از سوی مقامات برای عبور آزادانه تجار استفاده شد. در سال 1464، این مفهم در همه جا گسترانده شد و پاسپورت به یک امان نامه صادره از سوی یک مقام برای تردد آزادانه یک شخص تبدیل شد و تقریباً کاربرد پاسپورت های امروزی را به دست آورد.

بریتانیا و فرانسه همچنان بر سر این موضوع که کدام کشور برای اولین بار گذرنامه را اختراع کرد، اختلاف دارند.

مرسوم شدن واژه پاسپورت از سال 1540 به بعد

اما در سال 1540، پادشاه بریتانیا به هیئت مشاوران سلطنت اختیار صدور اسناد مسافرتی را داد و برای اولین بار این سند به پاسپورت معروف شد.

در ادبیات، اولین اشاره به واژه پاسپورت در خطابه روز سنت کریسپین از نمایش نامه ویلیام شکسپیر آمده است. در این خطابه، هنری پنجم می گوید: بگذارید برود؛ پاسپورت او آماده است.

موضوع خنده دار این است که این نمایش نامه به 25 اکتبر 1415 اشاره دارد؛ یعنی اندکی قبل تر از نبرد آژینکورت (Agincourt) و در روزگاری که هنوز واژه پاسپورت اختراع نشده بود. حتی گاهی نویسندگان عظیم هم دچار چنین اشتباهاتی می شوند.

قدیمی ترین پاسپورت جهان با امضای چارلز اول

قدیمی ترین پاسپورتی که تا به امروز یافت شده، در 18 ژوئن 1641 صادر شده و امضای چارلز اول در زیر آن است. اما از سال 1794 به بعد، این مأموریت به وزارت امور خارجه محول شد.

تمامی اسناد متعلق به هر پاسپورت صادره از سوی بریتانیا در آن موقع موجود است، هرچند پاسپورت ها در این دوره تنها یک سند هویتی بودند و کاربرد خاصی نداشتند. این پاسپورت ها برای ملیت های خارجی نیز صادر می شدند و تا سال 1858 به زبان فرانسوی بودند.

اواسط قرن نوزدهم: پاسپورت های بی مصرف

پاسپورت ها در فرانسه و آغاز قرن هجدهم به نام جنبش آزادی و در پی تأثیر مستقیم انقلاب فرانسه کنار رفتند؛ هرچند به سرعت دوباره باب شدند.

بااین حال، این انقلاب صنعتی بود که برای اولین بار، ضرورت اسناد مسافرتی را به چالش کشید. با توسعه سریع خطوط راه آهن، گردشگری در سراسر اروپا گسترش یافت.

نقدها وارده به سیستم پاسپورت و ویزا به قدری زیاد بود که فرانسه در سال 1861 پاسپورت و ویزا را به طور کامل لغو کرد. دیگر کشورهای اروپایی نیز از این رویه پیروی کردند و تا سال 1914، پاسپورت ها در اروپا تقریباً بی مصرف بودند.

جنگ جهانی اول: بازگشت پاسپورت و اولین مدرک شناسایی عکس دار

دوران سرخوشی، اعتماد و آزادی دوام چندانی نداشت و آغاز جنگ جهانی اول به نگرانی ها درباره امنیت ملی در سراسر اروپا دامن زد. پاسپورت ها و ویزاها، در ابتدا به عنوان یک راه چاره موقتی و خیلی زود به عنوان یک راه چاره دائمی، بر سر کار آمدند.

پاسپورت قیصر آلمان در جنگ جهانی اول

قبل از عصر عکاسی، یک مشکل اساسی در ارتباط با پاسپورت، تأیید مشخصات دقیقِ ظاهری دارنده پاسپورت بود. پیشرفت سریع عکاسی، آخرین مانع را نیز از میان برداشت و اولین کشوری که پاسپورت عکس دار را اجباری کرد، بریتانیا در سال 1914 بود.

این پاسپورت از نوع تک برگ بود که 8 تا می خورد و در پوششی مقوایی قرار می گرفت. این گذرنامه علاوه بر عکس و امضا، دارای اعتبار دوساله بود و در آن مشخصات فردی ازجمله شکل صورت، رنگ چهره و مشخصه های دیگر ذکر می شد. برای مثال: پیشانی: بلند؛ بینی: عظیم؛ چشم ها: کوچک.

رواج پاسپورت ها

اولین اقدام برای استانداردسازی بین المللی پاسپورت ها در سال 1920 در کنفرانس تشریفات پاسپورت و گمرکات و بلیط های یک طرفه در پاریس صورت گرفت.

در طول این کنفرانس که از سوی جامعه ملل برگزار گردیده بود، 42 عضو مؤسس وضع یک سری از استانداردها برای تمامی پاسپورت های صادره از سوی اعضای این جامعه را پذیرفتند. در سال 1926، جامعه ملل در ژنو تشکیل جلسه داد و دومین کنفرانس بین المللی در خصوص پاسپورت ها برگزار گردید.

سازمان هوانوردی بین المللی در سال 1947 مسئولیت وضع استانداردها برای پاسپورت ها را به عهده گرفت. تا به امروز، استانداردهای رسمی مرتبط با کیفیت، نوع و شکل پاسپورت ها و عکس های آن از سوی این سازمان وضع می گردد.

پاسپورت های امروزی

امروزه تمامی پاسپورت ها دارای یک شکل کلی هستند، هرچند باهم تفاوت هایی دارند. پاسپورت های امروزی از مشخصه های امنیتی بهره می برند تا جعل آن ها سخت تر باشد. برای مثال، پاسپورت نیکاراگوئه 89 مشخصه امنیتی منحصربه فرد نظیر بارکدهای چندبُعدی، هولوگرام و واترمارک دارد و به عنوان یکی از غیرقابل جعل ترین اسناد مسافرتی جهان شناخته می گردد.

در تمامی پاسپورت ها به مشخصات ظاهری هر فرد به طور دقیق اشاره شده و هرکدام از آن ها دارای یک کد منحصربه فرد برای دارنده آن هستند. هر کشور سعی نموده تا پاسپورت خود را مطابق با فرهنگ و هویت ملی خود طراحی کند. برای مثال، پاسپورت ایران که از 32 صفحه تشکیل شده، در صفحات مختلف آن تصاویری از یادمان های ایرانی و اسلامی نقشه بسته است.

پاسپورت های آینده

پاسپورت ها همیشه از جدیدترین فناوری های روز بهره برده و بالاترین مشخصه های امنیتی را دارند. پاسپورت های آینده دارای میکروچیپ هایی بوده و در آن ها اطلاعات بیومتریک افراد نظیر عکس، اثرانگشت و اسکن قرنیه وجود دارد. پاسپورت های بیومتریک فعلی از فناوری کارت های هوشمند غیرتماسی استفاده می نمایند و در آن ها یک ریزپردازنده به همراه یک آنتن کار گذاشته شده است.

پاسپورت های بیومتریک اولین بار در سال 1998 توسط مالزی معرفی شدند و امروزه در حال جایگزین شدن با پاسپورت های قدیمی هستند. از سال 2016 به بعد، هیچ فردی نمی تواند بدون داشتن پاسپورت بیومتریک به آمریکا سفر کند. 120 کشور جهان نیز از ژوئن 2017 به بعد اقدام به صدور پاسپورت های بیومتریک نموده اند. این کار در ایران نیز از سال 1390 به بعد برای همه گذرنامه ها آغاز شده است.

منبع: گردشبان